Tham gia vào thị trường đầu tư chứng khoán, nhà đầu tư không chỉ có cổ phiếu mà còn có các công cụ tài chính khác hỗ trợ sinh lợi nhuận, một trong số đó là Chứng khoán phái sinh – một sản phẩm hiển hình. Vậy Chứng khoán phái sinh là gì? Cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết về đặc điểm, phân loại chứng khoán phái sinh và cách mở tài khoản chứng khoán phái sinh.
1. Tổng quan về chứng khoán phái sinh
a. Khái niệm chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh viết tắt là CKPS là chứng khoán có giá trị phụ thuộc vào hoặc có nguồn gốc từ tài sản cơ sở. Chứng khoán phái sinh được thiết lập giữa hai hoặc nhiều bên có thể giao dịch trên sàn giao dịch hoặc mua bán qua quầy. Trong đó, giá của CKPS bắt nguồn từ sự biến động của tài sản cơ sở.
Hiểu theo một cách đơn giản tại thị trường Việt Nam, các sản phẩm CKPS cho phép nhà đầu tư đặt cược vào sự tăng hoặc giảm của tài sản cơ sở trong tương lai. Nếu sự thay đổi đó diễn ra đúng như dư đoán thì nhà đầu tư sẽ kiếm được lời.
b. Đặc điểm và ưu nhược điểm của chứng khoán phái sinh
CKPS sở hữu các đặc điểm đó là:
- Phái sinh được coi là một loại bảo đảm tài chính phức tạp thiết lập giữa hai hoặc nhiều bên. Các nhà giao dịch khi sử dụng công cụ này để tiếp cận các thị trường cụ thể và thực hiện giao dịch các tài sản khác nhau.
- Tài sản cơ bản phổ biến của CKPS đó là cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa, tiền tệ, lãi suất và chỉ số thị trường. Giá trị hợp đồng sẽ phụ thuộc vào thay đổi giá của tài sản cơ bản.
- CKPS được sử dụng để bỏa vệ một vị thế, suy đoán về chuyển động có hướng của tài sản cơ bản hoặc tạo đòn bẩy cho các khoản nắm giữ. Các tài sản này thường sẽ được giao dịch trên sàn giao dịch hoặc OTC và được mua thông qua các công ty môi giới.
- CKPS giao dịch trên thị trường OTC thường có khả năng xảy ra rủi ro với đối tác cao hơn, đó là nguy cơ một trong các bên tham gia giao dịch có thể vỡ nợ.
Ưu điểm vượt trội của CKPS đó là:
Không có gì ngạc nhiên khi CKPS có rất nhiều tác động đến hệ thống tài chình vì chúng sẽ cung cấp rất nhiều lợi thế cho thị trường tài chính, cụ thể như sau:
- Hạn chế, phòng ngừa rủi ro
Giá trị của CKPS được liên kết với giá trị của tài sản cơ sở, các hợp đồng chủ yếu được sử dụng với mục đích để phòng ngừa các rủi ro. Trên thực tế, một nhà đầu tư có thể mua một hợp đồng phái sinh mà giá trị của nó di chuyển theo hướng ngược lại với giá trị của một tài sản mà nhà đầu tư sở hữu. Qua cách này, lợi nhuận trong hợp đồng phái sinh có thể sẽ được bù đấp các khoản lỗ của tài sản cơ sở.
- Xác định được giá tài sản cơ sở
Công cụ tài chính thường sẽ được sử dụng để xác định giá của tài sản cơ bản. Một thực tế đó là giá giao ngay của hợp đồng tương lai có thể coi là giá hàng hóa xấp xỉ.
- Thị trường sẽ đạt được hiệu quả
Nhà đầu tư khi sử dụng các hợp đồng chứng khoán phái sinh có thể nhân rộng phần hoàn vốn của tài sản. Giá của tài sản cơ sở và tài sản phái sinh liên quan có xu hướng ở trạng thái cân bằng để tránh tình trạng kinh doanh chênh lệnh giá. Nên các nhà đầu tư coi các công cụ phái sinh làm tăng hiệu quả của thị trường tài chính.
- Tiếp cận tài sản hoặc thị trường không có sẵn
CKPS có thể hỗ trợ các tổ chức tiếp cận với các tài sản hoặc thị trường không khả dụng. Qua việc sử dụng hoán đổi lãi suất, một công ty có thể nhận được một mức lãi suất có lợi hơn so với lãi suất có sẵn từ việc vay trực tiếp.
Nhược điểm của Chứng khoán phái sinh
Ngoài những lợi ích, lợi thế mà CKPS mang lại cho thị trường tài chính thì các công cụ tài chính này cũng có một số nhược điểm đáng kể đó là:
- Tài chính thua lỗ
Mọi sự biến động của CKPS sẽ khiến chúng có khả năng bị thua lỗ rất lớn bởi sự phức tạp của hợp đồng đã làm cho việc định giá trở nên vô cùng phức tạp hoặc thậm chí không thể. Nên nhà đầu tư khi đó sẽ chịu rủi ro cố hữu rất cao.
- Tính năng đầu cơ
Tại sao CKPS được coi là một công cụ đầu cơ bởi do tính chất cực kỳ rủi rỏ của các công cụ phái sinh và diễn biến không thể đoán trước của chúng, việc đầu cơ không phù hợp sẽ dẫn đến thua lỗ lớn.
- Rủi ro đối tác
Nhà đầu tư đều biết các hợp đồng CKPS được giao dịch trên sàn giao dịch thường sẽ trải qua một quá trình thẩm định kỹ lưỡng, một số hợp đồng được giao dịch không cần giấy tờ, không bao gồm sự thẩm định tiêu chuẩn. Nên dễ xảy ra khả năng vỡ nợ.
Nhà đầu tư trước khi tham gia thị trường cần cân nhắc cho kỹ trước khi tham gia và sử dụng CKPS trên thị trường. Mặc dù CKPS có khả năng mang lại lợi ích rất lơn nhưng CKPS cũng có những mặt trái rất dễ bị biến tướng và ảnh hướng xấu tới nhà đầu tư.
c. Vị thế trong chứng khoán phái sinh là gì?
Vị thế của một chứng khoán phái sinh tại một thời điểm đó là trạng thái giao dịch và khối lượng chứng khoán phái sinh còn hiệu lực mà nhà đầu tư đang sở hữu, nắm giữ tính đến thời điểm hiện tại.
Vị thế mua và vị thế bán là vị thế của một chứng khoán phái sinh trong giao dịch hợp đồng tương lai.
- Vị thế mua: Nhà đầu tư khi kỳ vọng giá của tài sản cơ sở sẽ tăng trong tương lai, nhà đầu tư sẽ thực hiện mua hơp đồng đó được gọi là vị thế mua hay tham gia vị thế mua (bên mua). Vị thế mua còn dược gọi là mở vị thế Long, tức là dự đoán thị trường đi lên. Nhà đầu tư sẽ thực hiện đóng vị thế này cần phải bán hợp đồng đi và nắm giữ vị thế đến khi đáo hạn.
- Vị thế bán : Nhà đầu tư sẽ là người nắm giữ tài sản cơ sở, cho rằng giá của tài sản cơ sở sẽ giảm trong tương lai, sẽ bán hợp đồng và được gọi là mở vị thế bán hay tham gia vị thế bán (bên bán). Vị thế bán còn được gọi là mở vị thế Short, tức là dự đoán thị tường xuống. Đóng vị thế thì cần phải mua hợp đồng lại hợp đồng hoặc nắm giữ vị thế đến khi đáo hạn.
- Giới hạn vị thế với mục đích ngăn ngừa một cá nhân, tổ chức nắm giữa số lượng hợp đồng quá lớn. Hạn chế ảnh hưởng tới giao dịch của CKPS, duy trì ổn định thị trường. Một CKPS là vị thế ròng tối đa của CKPS, hoặc của các CKPS khác dựa trên cùng một tài sản cơ sở mà nhà đầu tư được quyền nắm giữ tại một thời điểm.
2. Phân loại chứng khoán phái sinh
a. Phân loại chứng khoán phái sinh bao gồm
- Hợp đồng kỳ hạn: Đây là thỏa thuận pháp lý giữa hai bên tham gia về việc mua/bán lại một tài sản tại một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước tại ngày thực hiện giao dịch.
- Hợp đồng tương lai: Đó là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán
- Hợp đồng quyền chọn: Là thỏa thuận pháp lý được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán, mua bán một lượng tài sản cơ sơ theo mức giá đã được xác định trước tại hợp đồng trong một khoảng thời gian hoặc một thời điểm nhất định trong tương lai.
- Hợp đồng hoán đổi: là thỏa thuận pháp lý trong đó hai bên cam kết hoán đổi dòng tiền của một công cụ tài chính của một bên với dòng tiền của công cụ tài chính của bên còn lại trong một khoảng thời gian nhất định.
b. Việt Nam đang triển khai sản phẩm phái sinh là?
Với mục đích để nhà đầu tư làm quen với chứng khoán phái sinh tại Việt nam đang có 2 loại hợp đồng tương lại đó là:
- Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu VN30
- Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ
3. Quy định khi giao dịch chứng khoán phái sinh
Một số quy định trong giao dịch CKPS nhà đầu tư nên biết đó là:
a. Thời gian giao dịch
- Thời điểm khớp lệnh định kỳ mở cửa của CKPS là: 8h45 – 9h
- Thời gian khớp lệnh liên tục phiên sáng của CKPS là: 9h – 11h30
- Thời gian khớp lệnh liên tục phiên chiều của CKPS là: 13h – 14h30
- Thời gian khớp lệnh định kỳ đóng cửa của CKPS là: 14h30 – 14h45
- Thời điểm thỏa thuận của CKPS là: 8h45 – 14h45
b. Biên độ dao động
- Biên độ dao động của CKPS đó là: ± 7%
c. Phương thức giao dịch
- Phương thức khớp lênh liên tục và thỏa thuận
d. Đơn vị giao dịch
- Đơn vị giao dịch của CKPS đó là 01 hợp đồng
e. Khối lượng giao dịch
- Khối lượng tối thiểu 01 hợp đồng
f. Giá tham chiếu
- Đó là giá thanh toán cuối ngày của giao dịch liền kề trước đó hoặc giá lý thuyết trong ngày giao dịch đầu tiên
h. Giới hạn lệnh
- Giới hạn lệnh của CKPS đó là: 500 hợp đồng / lệnh
g. Giới hạn vị thế
- Giới hạn vị thế đối với NĐT cá nhân: 5.000 hợp đồng
- Giới hạn vị thế đối với NĐT tổ chức: 10.000 hợp đồng
4. Tại sao nên tham gia chứng khoán phái sinh?
Nên tham gia vào thị trườn chứng khoán phái sinh bởi:
- Giao dịch thuận tiện, dễ dàng
Khi đến với CKPS nhà đầu tư có thể giao dịch hợp đồng tương lai đơn giản và thuận tiện tương tự như giao dịch cổ phiếu. Nếu nhận định thị trường tăng điểm thì nhà đầu tư có sẽ quyết dịnh mở vị thế mua. Nếu thị trường tăng điểm đúng kỳ vọng thì nhà đầu tư có thể đạt lợi nhuận. Cũng như ngược lại, nhà đầu tư có thể mở vị thế bán nếu kỳ vọng thị trường giảm điểm.
- Tỷ lệ đòn bẩy cao
Chỉ cần ký quỹ một phần giá trị hợp đồng, hợp đồng tương lai sẽ mang lại cho nhà đầu tư mức đòn bẩy rất cao, khiến cho số lãi nhận được có thể lớn hơn nhiều so với đầu tư vào cổ phiếu.
Nhưng đòn bẩy cao cũng sẽ khiến nhà đầu tư có thể gặp thua lỗ lớn nếu trường hợp thị trường diễn biến ngược chiều với kỳ vọng của nhà đầu tư. Vậy nên nhà đầu tư khi này cần chủ động theo dõi thị trường để nắm được diễn biến.
- Đầu tư linh hoạt
Ở thị trường cổ phiếu, nhà đầu tư gặp khó khăn để tìm kiếm lợi nhuận trong thị trường giảm điểm. Nhưng với hợp đồng tương lai nhà đầu tư có thể tham gia vào vị thế bán hợp đồng tương lai bất kỳ lúc nào. Khi chỉ số giảm đúng như dự đoán, nhà đầu tư sẽ được lợi nhuận từ giao dịch bán hợp đồng tương lai của mình.
- Phòng ngừa rủi ro
Hợp đồng tương lai sẽ là một công cụ quản lý rủi ro khi giá cổ phiếu thị trường Chứng khoán Cơ sở giảm.
5. Nên lựa chọn mở tài khoản chứng khoán phái sinh ở đâu Việt Nam
a. Tiêu chí lựa chọn mở tài khoản chứng khoán phái sinh tốt nhất
Để lựa chọn ra công ty chứng khoán mở tài khoản chứng khoán theo chúng tôi nhà đầu tư nên dựa theo 6 tiêu chí sau đây:
- Thị phần môi giới chứng khoán
- Uy tín, thương hiệu công ty chứng khoán
- Phí giao dịch
- Hệ sinh thái dịch vụ hỗ trợ đầu tư, hệ thống phần mềm
- Vốn điều lệ
- Được hỗ trợ mở tài khoản nhanh chóng, đơn giản.
b. Lựa chọn VPS công ty chứng khoán thuộc Top 1 về chứng khoán phái sinh
Các công ty chứng khoán nào chiếm thị phần phái sinh lớn nhất thì đó là công ty chứng khoán tốt nhất để mở tài khoản chứng khoán phái sinh. Bởi công ty chứng khoán đó phải có chất lượng tốt như thế nào thì mới thu hút được lượng đầu tư CKPS như vậy.
Theo một thống kê gần đây nhất về thị phần môi giới phái sinh quý 2/2021 thì chứng khoán VPS giữ vị trí dẫn đầu tiên về thị phần môi giới chứng khoán phái sinh trên sàn HNX trong quý 2/2021 với mức thị phần 54,58% tăng 0,59% so với quý trước.
Các vị trí tiếp theo đó là: Chứng khoán HSC (15,75%), Chứng khoán VNDirect (6,98%), Chứng khoán SSI (5,62%). Chứng khoán MB (4.8%), Chứng khoán Mirae Asset (3,29%), Chứng khoán FPT (2,68%), Chứng khoán BSC (1,12%), đều vẫn giữ nguyên vị trí xếp hạng so với quý trước.
Qua đây, có thể thấy có đến hơn 70 công ty chứng khoán mà một mình VPS đã chiếm thị phần tới gần 60% thị phần thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam. Nên VPS cũng chính là công ty chứng khoán tốt nhất để mở tài khoản chứng khoán phái sinh.
Đặc biệt, khi nhà đầu tư đăng ký mở tài khoản chứng khoán VPS hoặc chuyển ID môi giới với ID 6327 – Nguyễn Đức Đông hoặc K255 – Nguyễn Thị Phương nhà đầu tư sẽ được sử dụng phần mềm Robot chứng khoán Dstock và phần mềm chứng khoán phái sinh Dchart. Phần mềm hỗ trợ báo điểm Long/Short phái sinh cực kỳ chính xác.
c. Khi giao dịch chứng khoán phái sinh tại VPS cần lưu ý những gì?
Nhà đầu tư sau khi đã mở vị thế phái sinh bước tiếp cần theo dõi tỷ lệ trên tài khoản VPS: Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ
Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ = Giá trị ký quỹ yêu cầu (MR) / Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ (Collateral)
Giá trị ký quỹ yêu cầu = VM + DM + IM
Trong đó:
- DM: Ký quỹ chuyến giao, dùng thay cho IM đối với các hợp đồng phái sinh chuyển giao vật chất đến ngày đáo hạn phái sinh
- VM : Giá trị lỗ ròng phái sinh trong phiên giao dịch (nếu có)
- IM : Ký quỹ ban đầu theo quy định của Trung tâm lưu ký chứng khoán
Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ: Số tài sản ký quỹ hợp lệ đã nộp lên Trung tâm lưu ký.
VPS sẽ quy định các mức an toàn, cảnh báo và xử lý đối với từng tỷ lệ này:
- Mức an toàn: Nhà đầu tư sẽ được giao dịch CKPS tối đa cho tới khi tỷ lệ đạt mức an toàn này
- Mức cảnh báo: Nếu vượt quá mức này, VPS sẽ gọi bổ sung ký quỹ và nhà đầu tư sẽ cần phải nộp thêm ký quỹ hoặc đóng bớt vị thế để tỷ lệ về thấp hơn hoặc bằng mức an toàn.
- Mức xử lý: Tài khoản của nhà đầu tư sẽ bị xử lý đóng vị thế nếu vượt quá mức này.
Bài viết trên đây chúng tôi đã chia sẻ tới nhà đầu tư về chứng khoán phái sinh là gì? Trên thực tế đây là một sản phấm sở hữu nhiều ưu điểm vượt trội hơn so với cổ phiếu, trái phiếu nhưng nó cũng mang theo các mức độ rủi ro cao, nhà đầu tư có thể kiếm lời rất nhanh nhưng cũng có thể mất số tiền đáng kể. Hy vọng qua những chia sẻ trên nhà đầu tư hiểu hơn về CKPS và từ đó có những chiến lược đầu tư hiệu quả.
Nhà đầu tư tham khảo thêm về một số dịch vụ chứng khoán hiện tại chúng tôi đang cung cấp như: Dữ liệu chứng khoán cho Amibroker, Robot chứng khoán, Youtube chứng khoán,… Hãy truy cập website: chungkhoanlagi.vn hoặc liên hệ trực tiếp số hotline: 0372.095.129 để biết thêm chi tiết.
